Bazı insanlar vardır, hayatları kelimelere sığmaz; çünkü kendileri kelimelerden yapılmıştır. Ali Oktay Rifat Horozcu, işte bu insanlardandı. Şiiri bir yaşam biçimi olarak seçti; kelimeleri bir tutkuyla eğip bükerek, onlara yeni anlamlar, yeni nefesler üfleyerek yaşadı. 10 Haziran 1914’te Trabzon’da dünyaya geldiğinde, kaderi çoktan harflerle örülmüş gibiydi. Şair ve dilbilimci bir babanın, sanata ve düşünceye yatkın bir ailenin çocuğu olarak doğdu; her yanı şiir, müzik ve sanatla örülmüş bir evde büyüdü.
Onun yaşamı, adeta bir şiirin kendi hikâyesine dönüşmüş haliydi. Ankara Erkek Lisesi’nde tanıştığı Orhan Veli ve Melih Cevdet ile birlikte yazdığı ilk dizeler, bir devrimin ayak sesleriydi. Üç genç, edebiyatın kalıplarına sığmayan bir cesaretle, “Garip” şiir kitabını yayımladıklarında, Türk şiiri artık eskisi gibi değildi. Oktay Rıfat, alışılmışın dışında bir söyleyişle sıradan insanı, gündelik hayatı, alaycı ve sıcak bir dille şiirin merkezine taşıdı. Şiir, artık saraylardan çıkıp sokaklara inmişti.
Fakat onun yürüdüğü yol, hep düz değildi. 1937’de Paris’e gidip Fransız şiirinin sade ve özgür soluğunu içine çekti; savaşın ayak sesleriyle geri döndüğünde, içinde daha başka bir şiirin ışığı yanmaya başlamıştı. 1956’da yayımladığı Perçemli Sokak, yalnızca bir şiir kitabı değil, aynı zamanda bir yön değişimiydi. Oktay Rıfat, anlamın dolaylı ve soyut yönlerine yönelerek İkinci Yeni’ye selam verdi. Artık şiiri daha derin, daha içli ve daha deneysel bir yerde duruyordu. Bu cesur geçiş, onun her şeyden önce kendine sadık bir sanatçı olduğunu kanıtladı.
Hayatının her döneminde, yazdıklarıyla çağının tanığı oldu. 1960’lı yıllarda emekçilerin, ezilenlerin, düzenin kıyısında kalanların sesi olurken; 1966’da yayımladığı Elleri Var Özgürlüğün ile adaleti, insan onurunu ve direnişi şiirleştirdi. Zamanla yalnızca şair değil, aynı zamanda romancı, tiyatro yazarı, çevirmendi. Yazdığı her oyun, her roman; toplumsal çatışmaları, bireyin yalnızlığını, sevdayı, umudu ve direnişi ince bir ironiyle işledi.
Yazmak onun için nefes almak gibiydi. Bir Kadının Penceresinden, Danaburnu, Bay Lear gibi romanlarında, hayatın küçük detaylarında gizli büyük hikâyeleri anlattı. Yağmur Sıkıntısı, Çil Horoz, Kadınlar Arasında gibi oyunlarında ise toplumun aynasını sahneye taşıdı. Her karakter, her satır, onun iç dünyasından damlayan bir damla gibiydi.
Eserleriyle çok sayıda ödül aldı; ama onun asıl ödülü, şiirin rotasını değiştiren bir ses olmasıydı. Garip’le başladığı şiir yolculuğunda, İkinci Yeni ile göğe uzandı, son dönem şiirleriyle ise anlamın, ritmin ve biçimin ustası olduğunu tüm şiir severlere gösterdi. Şiirlerini taşıyan kelimeler artık birer dil işçisi değil, onun duygularını ve düşüncelerini taşıyan birer hayat parçasıydı.
18 Nisan 1988’de, Yağmur Sıkıntısı adlı oyununu tamamladıktan sonra hayata gözlerini kapadığında, arkasında yalnızca kitaplar değil, bir şiir mirası bıraktı. Karacaahmet Mezarlığı’nda toprağa verilen bedeni belki sessizliğe gömüldü ama sesi, hâlâ şiirle konuşur. Bugün onun dizelerinde hâlâ bir çocuk gülümser, bir işçi konuşur, bir kadın sever, bir şehir uyanır.
Oktay Rıfat, yalnızca bir şair değil, Türk edebiyatının yönünü değiştiren bir öncü, bir yol gösterici, bir sessiz devrimcidir. Onun şiiri, zamanın içinden geçerek sonsuzluğa karışır. Çünkü bazı şiirler sadece okunmaz; yaşanır. Ve Oktay Rıfat’ın şiiri, hâlâ yaşamaya devam ediyor.
Fatma TECİRLİ
