UNESCO’nun 1992 yılında başlattığı Dünya Belleği Programı, insanlığın ortak kültürel mirasını korumayı amaçlayan küresel bir girişimdir. Program, geçmişin eşsiz belgelerini geleceğe taşırken, bu eserlerin geniş kitlelere ulaşmasını ve toplumsal farkındalığın artmasını da hedefliyor. Dünya Belleği Uluslararası Kütüğü kapsamında yer alan bu değerli belgeler, insanlığın ortak hafızasını oluşturan en önemli kültürel mirasları içeriyor. Türkiye ise 2024 itibarıyla, 10 önemli eseriyle bu prestijli kütüğe katkıda bulunarak dünya kültürel mirasına değerli bir katkı sunuyor.
Türkiye, tarihsel ve kültürel açıdan son derece zengin bir mirasa sahip bir ülke. Bu miras, sadece arkeolojik alanlarda değil, aynı zamanda yazılı eserlerde de derin izler bırakıyor. Türkiye’den UNESCO Dünya Belleği Kütüğü’ne kaydedilen 10 eser, bu zengin kültürel geçmişi korumak ve gelecek kuşaklara aktarmak amacıyla büyük önem taşıyor. İşte Türkiye’nin kütükteki değerli eserleri:
1. Boğazköy Hitit Tabletleri
Boğazköy’de (Hattuşaş) bulunan çivi yazılı kil tabletler, Hitit uygarlığının en önemli belgeleridir. Yaklaşık 25 bin tabletin bulunduğu bu arşiv, Hititlerin günlük yaşamı, ticaret, askeri faaliyetler, hukuk ve dinî hayatı hakkında önemli bilgiler sunmaktadır. Bu benzersiz koleksiyon, 2001 yılında Dünya Belleği Kütüğü’ne kaydedilmiştir. İçindeki en değerli parça ise tarihin ilk yazılı anlaşması olan Kadeş Antlaşması‘dır.
2. Boğaziçi Üniversitesi Gözlem ve Deprem Araştırma Enstitüsü Kandilli Rasathanesi El Yazmaları
Osmanlı İmparatorluğu’nda astronomi, matematik ve tıp gibi bilimlerin önemli izleri bu koleksiyonda bulunmaktadır. 581 ciltte toplanan 1339 el yazmasından oluşan bu koleksiyon, dünya çapında eşsizdir ve 2001’de UNESCO tarafından kaydedilmiştir.
3. İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi İbn-i Sina Yazmaları Koleksiyonu
İbn-i Sina, hem tıp hem felsefe alanındaki eşsiz eserleriyle tanınan bir bilim insanıdır. Süleymaniye Kütüphanesi’ndeki koleksiyon, İbn-i Sina’nın günümüze ulaşan tüm el yazmalarının kopyalarını barındırıyor ve 2003 yılında Dünya Belleği Kütüğü’ne dahil edilmiştir.
4. Evliya Çelebi Seyahatnamesi
İslam dünyasının en kapsamlı seyahatnamesi olan Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Osmanlı İmparatorluğu’nun sosyal, kültürel ve coğrafi yapısına dair ayrıntılı bilgiler sunuyor. 2013 yılında Dünya Belleği Kütüğü’ne kaydedilen bu eser, Evliya Çelebi’nin gezdiği toprakları ve kültürel gözlemlerini içermektedir.
5. Kültepe Tabletleri
Kültepe’de bulunan Eski Asur Tüccar Arşivleri, yaklaşık 23 bin 500 tabletten oluşuyor ve bu eserler, Asur tüccarlarının ticaret ve sosyal yaşamına dair eşsiz bilgiler sunuyor. 2015 yılında Dünya Belleği Kütüğü’ne kaydedilmiştir.
6. Divanu Lugati’t-Türk
Türk dilinin ve kültürünün en önemli eserlerinden biri olan Divanu Lugati’t-Türk, Türk dili ve halklarının coğrafi dağılımını gösteren bir harita da içeriyor. 2017 yılında Dünya Belleği Kütüğü’ne kaydedilen bu eser, dönemin Türk halkları ve onların etnografik özelliklerine dair önemli bir kaynaktır.
7. Piri Reis’in Haritası
1513 tarihli Piri Reis Dünya Haritası, bilinmeyen coğrafyaların olağanüstü bir doğrulukla tasvirini yapıyor. Topkapı Sarayı Kütüphanesi’nde 1929’da keşfedilen bu harita, 2017’de Dünya Belleği Kütüğü’ne kaydedildi ve dünya çapında tarihsel anlamı büyüktür.
8. Katip Çelebi Koleksiyonu: Cihannüma ve Keşfü’z-Zunun
Katip Çelebi’nin eserleri, coğrafya, tarih ve kaynakça alanlarında eşsiz bir bilgi kaynağıdır. Cihannüma ve Keşfü’z-Zunun, hem Osmanlı topraklarını hem de dünya üzerindeki diğer kültürleri ele alan önemli eserlerdir. 2023’te Dünya Belleği Kütüğü’ne dahil edilmiştir.
9. Mevlana Külliyatı
Mevlana Celaleddin-i Rumi’nin eserleri, insanlığa derin bir manevi miras bırakmıştır. 13. yüzyılda yazılmış olan Mevlana’nın külliyatı, 2023 yılında Dünya Belleği Kütüğü’ne kaydedilerek, onun felsefi ve mistik öğretilerinin korunmasına katkı sağlanmıştır.
10. Yıldız Sarayı Fotoğraf Koleksiyonu
Sultan II. Abdülhamid dönemi (1876-1909) Osmanlı İmparatorluğu’na ait Yıldız Sarayı Fotoğraf Koleksiyonu, 922 albüm ve 37 bin 178 fotoğraftan oluşuyor. Bu koleksiyon, Osmanlı saray yaşamından şehir manzaralarına kadar geniş bir kültürel ve tarihi belge sunuyor. 2023 yılında UNESCO tarafından kaydedilmiştir.
Bu eserlerin UNESCO Dünya Belleği Uluslararası Kütüğü’ne kaydedilmesi, Türkiye’nin kültürel mirasının sadece yerel değil, küresel ölçekte de tanındığını ve korunmaya alındığını gösteriyor. Her bir eser, farklı bir tarihi dönemi ve kültürel bağlamı yansıtmakla birlikte, tüm insanlık için paha biçilemez bir değer taşıyor. Türkiye’nin bu değerli mirası, sadece Türk halkı için değil, tüm dünya halkları için önemli bir kültürel hazinedir.
Fatma TECİRLİ
