İnternet dünyasında sıklıkla karşılaştığımız “Dark Patterns” (karanlık kalıplar), kullanıcıları sinsice manipüle eden tasarım stratejileridir. Sahte kapat düğmeleri, gizlenmiş abonelikler, yanıltıcı pop-up’lar… Bu manipülatif yöntemler, kullanıcıların hızlı karar verme alışkanlıklarını istismar ederek onları ek maliyetler, karmaşık sözleşmeler veya istenmeyen aboneliklerle karşı karşıya bırakıyor.
En Yaygın Dark Pattern Örnekleri Dark patterns, çevrimiçi alışveriş sitelerinden sosyal medya platformlarına kadar pek çok alanda karşımıza çıkıyor. İşte en yaygın örnekler:
Pop-up Tuzağı: Sayfayı ziyaret eder etmez ekrana çıkan büyük pencereler, kupon veya indirim teklifleriyle acele karar vermenizisağlıyor.
Yanıltıcı Yönlendirme: “Ücretsiz Dene” düğmesine tıkladığınızda farkında olmadan abonelik sözleşmesine onay veriyorsunuz.
Gizli Maliyetler: Ödeme aşamasında sonradan eklenen bagaj ücreti, koltuk seçimi gibi ekstra masraflar. Sepete Ekstra Ürün Ekleme: Bir ürünü sepetinize eklediğinizde fark etmeden başka ürünlerin de eklendiğini görüyorsunuz.
Confirmshaming: E-posta bültenine abone olmamak için “Güncel kalmak umurumda değil” gibi utanç verici seçeneklerle karşılaşıyorsunuz.
Zoraki Süreklilik: Ücretsiz deneme süresi bittiğinde, iptali karmaşık bir süreç gerektiren otomatik üyelik ücretlendirmesi.
Dark patterns, etik açıdan tartışmalı olduğu kadar yasal boşluklardan da faydalanıyor. Avrupa Birliği ve ABD’de bu konuda düzenlemeler geliştirilse de Türkiye’de doğrudan “dark patterns”a yönelik bir yasa bulunmuyor. Ancak, Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği, Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun ve KVKK gibi düzenlemeler, mağdurlar için kısmi koruma sağlıyor.
Dark patterns’la mücadelede en etkili yöntemlerden biri, dijital okuryazarlığı artırmaktır. Kamu spotları, şeffaf etiketlemeler ve kullanıcı eğitimleri bu konuda önemli adımlar olabilir. Ayrıca, kullanıcıların maruz kaldıkları manipülasyonları belgelerle şikâyet etmesi, platformların prestij kaybı yaşamasına yol açabilir. Bilinçli kullanıcı tepkisi, bu karanlık kalıplarla mücadelede en güçlü silahlardan biridir. Unutmayın, dijital platformlarda attığınız her adımı dikkatle incelemek, olası mağduriyetleri önlemenin ilk adımıdır.
Fatma TECİRLİ
