Stalin, 20 Eylül 1944’te Ahıska ve çevresindeki Müslüman nüfusun Sovyetler Birliği’nin farklı bölgelerine yerleştirilmesini öngören bir kararname imzaladı. Kararnamenin ardından Sovyetler Birliği Halk Komiseri Lavrentiy Beriya tarafından 14–15 Kasım’da bölgede geniş kapsamlı bir operasyon başlatıldı.
Ahıska’daki Adıgön, Ahıska, Aspinza, Ahılkelek ve Bagdonovka ilçeleri askeri birlikler tarafından kuşatıldı. Sürgün sırasında bölgede yaklaşık 6 bin Sovyet askeri görev aldı.
Askerler, bölge halkına birkaç saat içinde hazırlanmaları gerektiğini bildirirken, insanlar kamyonlarla tren hattına taşındı. Ahıska Türkleri ve diğer halklar, yük vagonlarında günlerce bekletildikten sonra Orta Asya’ya doğru yola çıkarıldı. Yanlarına yalnızca sınırlı miktarda eşya almalarına izin verildi.
Yaklaşık 30 gün süren yolculuk sırasında ağır kış şartları, açlık ve hastalık nedeniyle yaklaşık 17 bin kişi yaşamını yitirdi. Sürgün edilenlerin yaklaşık 40 bini Kazakistan’a, 16 bini Kırgızistan’a ve 30 bini Özbekistan’a yerleştirildi.
Ahıska Türkleri, yeni yerleştirildikleri bölgelerde 1944–1956 yılları arasında sıkıyönetime tabi tutuldu. Bölgeden ayrılmaları yasaklanırken, Sovyet yönetimi tarafından kurulan çalışma kamplarında ağır işlerde çalıştırıldılar.
Stalin’in 1953’teki ölümünün ardından sıkıyönetim kaldırıldı ancak Ahıska’ya dönüş hakkı tanınmadı. Bir kısmı Azerbaycan’a göç ederken, büyük bölümünün Orta Asya’da yaşamayı sürdürdüğü kaydedildi.
1989 Fergana Olayları ve Son Göçler
Özbekistan’ın Fergana Vadisi’nde yaşayan yaklaşık 20 bin Ahıska Türkü, 5–10 Haziran 1989’daki olayların ardından Sovyet ordusu tarafından Rusya’nın Krasnodar bölgesine götürüldü. Burada da ikamet ve temel hizmetlere erişimde çeşitli kısıtlamalarla karşılaştılar.
2004–2005 yıllarında Birleşmiş Milletler Uluslararası Göç Örgütü aracılığıyla yaklaşık 13 bin Ahıska Türkü ABD’ye yerleştirildi.
2014’te Ukrayna’nın doğusunda çatışmaların başlaması üzerine Donbas bölgesindeki Ahıska Türkleri güvenlik gerekçesiyle Türkiye’ye getirildi. Bu kapsamda bazı aileler Erzincan’ın Üzümlü ilçesine ve Bitlis’in Ahlat ilçesine yerleştirildi.
Ahıska Türkleri bugün Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Azerbaycan, Rusya Federasyonu, Ukrayna, ABD ve Türkiye gibi birçok ülkede yaşamlarını sürdürüyor.
Türkiye’de İstanbul, Bursa, Ankara, İzmir, Denizli, Kocaeli, Eskişehir ve Antalya, Ahıska Türklerinin yoğun olarak tercih ettiği şehirler arasında yer alıyor.
Ahıska bölgesine ziyaretler, Türkiye Dışişleri Bakanlığı ve TİKA’nın desteğiyle düzenli olarak gerçekleştiriliyor.
Arife SALMAN
