Soyadı, ad ile birlikte kullanılması zorunlu olan ve kökenini soybağı ilişkisinden alan bir olgudur. Soyadı, doğrudan doğum ile kazanıldığı gibi evlat edinilme ile de kazanılabilir. Kadınlar açısından ise durum biraz farklılaşıyor. Kadınlar, Soyadı Kanunu’nun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren doğum ile babanın, evlenme ile de eşin soyadını almışlardır. Hal böyle iken ‘kadının soyadı meselesi’ geçmişten günümüze çokça tartışılan konulardan biri olmuştur. Peki nedir bu tartışmaların kaynağı? Bu tartışmalar genellikle kadının medeni durumunun değişmesinden hareketle soyadının da değişecek olmasının kimlik ve pasaportlarını yenileme zorunluluğu yaratması gibi birtakım fiili sorunların oluşmasından doğmuştur.
Türk Medeni Kanunu (TMK), 187. maddesinde; ‘Kadın, evlenmeyle kocasının soyadını alır ancak evlendirme memuruna veya daha sonra nüfus idaresine yapacağı yazılı başvuruyla kocasının soyadının önünde bekarlık soyadını da kullanabilir.’ düzenlemesi barındırmaktadır. Topluma ve hukukun yararına hizmet etmekle görevlendirilmiş Anayasa Mahkemesi (AYM) ise Türk Medeni Kanunu’nda yer alan bu hükmü ‘eşitliğe aykırı’ bularak iptal etmiştir. Bu iptal kararı neticesinde kadınlar, evlenmeden önceki soyadlarını, tek soyad olarak evlendikten sonra da kullanabilecek.
28 Nisan 2023’te Resmi Gazete’de yayımlanan karar sonucunda, bu tarihten dokuz ay sonra, yani 28 Ocak 2024’te ‘kadın evlenmekle kocasının soyadını alır’ hükmü yürürlükten kalkmıştır. AYM’nin vermiş olduğu bu kararın temelinde İstanbul’da bir mahkemenin ‘Erkeğin doğumla kazandığı soyadını ömrü boyunca kullanması mümkünken, aynı hakkın evli kadına tanınmamasının eşitlik ilkesi ile bağdaşmadığı’ gerekçesiyle iptal başvurusu yapması yatmaktadır. Bu başvuruyu değerlendirmeye alan AYM, Anayasa’ya göre kadın ve erkeğin eşit haklara sahip olduğu, aile kavramının da ‘eşler arasındaki eşitliğe’ dayandığını ileri sürerek düzenlemeyi iptal etmiştir. Bu karara yönelik en güçlü eleştirilerden biri nüfus kayıtlarında ortaya çıkabilecek olası karışıklıklardır. Karışıklığın önlenmesi noktasında bilişim teknolojilerinden yararlanılacağı kararda belirtilmiştir. Sonuç olarak kadınlar herhangi bir işlem gerekmeden evlendikten sonra yalnızca bekarlık soyadını kullanabileceklerdir.
Duygu ALTUNAY – İrem OMGAN – Mirza Taylan BİÇER
