Eski adıyla Hilal-i Ahmer günümüzdeki adıyla Kızılay savaş zamanında yaralanan askerleri hiçbir ayrım gözetmeden yardım etmek amacıyla kurulmuştur. Kurulduğu yıldan beri 154 yıldır farklı başta ülkemiz olmak üzere diğer coğrafyalarda insan ayrımı yapmaksızın, kâr amacı gütmeden ve kamu yararına çalışan gönüllü bir kuruluştur.
Kırımlı Dr. Aziz Bey’in katkıları, Mekteb-i Tıbbiye Nazırı Marko Paşa başkanlığında “Mecruhin ve Marza-yı Askeriyeye İmdat ve Muavenet Cemiyeti” kuruldu. O dönem Cemiyetin başkanı Marko Paşa, Genel sekreteri Abdullah Bey idi. Bu cemiyetin kuruluş tarihi olan 11 Haziran 1868 tarihi Türkiye’de Kızılay’ın kuruluş tarihi olarak kabul edilir. 1876 yılında Sırbıstan ve Karadağ ile Osmanlı devleti arasında yaşanan çatışmalar sırasında yaralı Sırp askerleri Kızılhaç’tan (İsviçre merkezli bir insani yardım kuruluşu) yardım alırken Osmanlı askerleri yardımdan mahrum kalmıştı. Çünkü Osmanlı Devleti Cenevre Sözleşmesinin hükümlerini yerine getirmemişti ve bundan dolayı yardımdan faydalanamadı. Bu gelişmeler sonucunda İstanbul’da “Mecrûhîn ve Zuafây-ı Askeriyeye İmdat ve Muavenet Cemiyeti” nin resmen kurulması için çalışmalar başladı. Mekteb-i Tıbbiye Nazırı Marko Paşa başkanlığında, çeşitli hükümet ve cemiyet yetkilileri 13 Ağustos 1876’da toplandı. Toplantıda sembol olarak Kızılhaç yerine Hilâl-i Ahmer (Kızılay) kullanılması kabul edildi. Kabul edilen sembol üzerinde yer alan Osmanlıca yazıda;” Vatana muhabbet, yaralılara muavenet. Taht-ı himayei hazreti Mülukanede. Osmanlı Hilal-i Ahmer Cem’iyyeti “yazmaktadır. 14 Nisan 1877’de cemiyet resmen kuruldu. 19 Nisan 1877’de yapılan ikinci toplantıda cemiyetin adı “Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti” olarak belirlendi.
Cemiyet, 93 Harbi olarak da bilinen Osmanlı – Rus savaşında, Plevne kentinde yaşanan tarihi Plevne Savunmasında kendi gösterme fırsatı buldu. Hilal-i Ahmer Cemiyeti savunmada sırasında 4 bin yaralı askere baktı. Cemiyet savaş sonrası faaliyetlerine ara vermek zorunda kaldı. 1897 yılında patlak veren Osmanlı – Yunan savaşı sonucu Hilal-i Ahmer Cemiyeti tekrar gündeme geldi ve Sadrazamlık emri ile tekrar göreve davet edildi. Savaş sırasında toplanan bağışlar neticesinde kiralan iki vapur ile yaralı askerler İstanbul’a getirildi.
II. Meşruiyetin İlanı ve Millî Mücadele Dönemi
II. Meşruiyetin ilanı ile birlikte Hilal-i Ahmer Cemiyeti yeniden yapılanmaya gitti. Birçok devlet adamı cemiyet bünyesinde görev almaya başladı. 20 Nisan 1911’de yapılan toplantıda 30 kişilik idare heyetini seçti ve başkanlığa Hakkı Paşa’yı getirdi. Veliaht Yusuf İzzettin Efendi cemiyetin fahri başkanlığını üstlendi. Tophane’deki üç katlı bir bina veliaht tarafından döşendi ve cemiyetin ilk genel merkezi oldu. Zaman içinde cemiyete üst kademedeki devlet adamlarının yanında eşleri de üye oldu. 20 Mart 1912’de Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Hanımlar Heyet-i Merkeziyesi adı ile bir birim oluşturuldu. Girilen savaşlarda kadınlar da asker olsun sivil halk için olsun birçok faaliyette bulundular. 1. Dünya savaşından sonra itilaf kuvvetlerin işgalline karşı başlayan milli mücadele döneminde Hilal-i Ahmer cemiyeti de işgal kuvvetlerin baskısına maruz kaldı. Cemiyetin merkez binası işgal kuvvetleri tarafından basıldı. Ekim 1920’de Ankara temsilciliği kuruldu ve Anadolu’daki Hilâl-i Ahmer merkez ve şubeleri ile temsilcilikleri buraya bağlandı.
Hilal-i Ahmer’den Türk Kızılay’a
Cemiyetin İcra Vekilleri Heyeti (Bakanlar Kurulu)’na yaptığı başvuru üzerine ismi 29 Kasım 1922’de Türkiye Hilâl-i Ahmer Cemiyeti olarak değişti. Cemiyet, Millî Mücadeleden sonra cemiyet Türkiye-Yunanistan nüfus mübadelesini yönetti. Türkiye’ye nakillerini bekleyen Yunanistan’daki Türkler için sağlık ekibi ve sağlık gereçleri sağlandı.
Cemiyetin merkezi 1925’te Ankara’ya alındı. Aynı yıl Türkiye’nin ilk Hastabakıcı Hemşire Okulu Hilâl-i Ahmer tarafından açıldı.
Cemiyetin adı 28 Nisan 1935’te Türkiye Kızılay Cemiyeti, 22 Eylül 1947’de Türkiye Kızılay Derneği olarak değişti.
Fatih Uğurlu
